to są siedliska w budynkach z różnych okresów- najczęściej secesja, nierozpoznane, nieudokumentowane i często nie do znalezienia. Ogromne pole do popisu dla organizacji ornitologicznych, dla miłośników ptaków – jednym słowem do działań indywidualnych. Trudności z przywracaniem są ogromne, niszczenie tych siedlisk następuje przy każdym remoncie. Jest Prawo, jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, jest Wydział Ochrony Środowiska w każdej Gminie, Mieście, Powiecie i Województwie. No i jest jak jest – każdy kto chce – widzi! Tutaj najlepsza akcja „wieszania budek dla jerzyków” nie przywróci jakiejś znaczącej liczby siedlisk. Jednak każda taka akcja rozbudzi świadomość, nauczy mieszkańców tego, że są obok nich żywe, wspaniałe, pożyteczne istoty, które giną na naszych oczach i którym trzeba pomóc. Dlatego warto takie akcje wspierać ale i moderować i nigdy się do nich nie zniechęcać. Tu działa przysłowie „kropla drąży skałę”. Pole do popisu mają tu architekci i inżynierowie i technicy budownictwa, bo do każdego przypadku trzeba podejść indywidualnie a często zawieszenie skrzynki lęgowej nie jest możliwe.

tak nazwałem siedliska w stropodachach bloków mieszkalnych zbudowanych w dużej ilości w latach 1960 – 1990. Te siedliska zostały w 2008 roku uznane przez Ministra Środowiska za NATURALNE SIEDLISKA JERZYKÓW W POLSCE. Są chronione przez obowiązujące prawo. I równocześnie są niszczone przy każdym ocieplaniu budynku. Niszczone są w majestacie prawa, bo RDOŚ prawie zawsze wydaje zgodę na zniszczenie istniejących siedlisk jerzyków i nakazuje zamontowanie skrzynek lęgowych jako rekompensatę. Ta rekompensata najczęściej nie pokrywa ilości zniszczonych siedlisk i zwykle odbywa się w następnym roku po zniszczeniu a więc co najmniej jeden okres lęgowy jest stracony. Ratowaniu tych siedlisk poświeciłem ponad 20 lat mojego życia i zgromadziłem duży materiał z dziedziny prawa, budownictwa, ochrony środowiska i przyrody. Nawiązałem kontakty z posłami, senatorami, ministrami i prezesami spółdzielni, sędziami i prokuratorami. I jak na razie, poza zwiększoną świadomością u wielu z tych Najwyższych niewiele się poprawiło.To jest temat rzeka, której nie sposób przekroczyć. W Polsce jest dużo organizacji, które działają i osiągają czasem sukcesy, jeszcze więcej jest pasjonatów takich jak ja, którym też udaje się czasem obronić czy przywrócić siedlisko, ale nie działa tu żaden spójny system oparty na przestrzeganiu naprawdę egzekwowanego prawa. Jest wiele dobrych i gorszych opracowań na temat „Jak powinno się odbudowywać zniszczone siedlisko”. ( Załączam kilka z nich). W moim przekonaniu nie da się montować skrzynek lęgowych metodą akcji, szczególnie, jeśli to dotyczy wysokich budynków należących do spółdzielni czy wspólnot mieszkaniowych. Ten temat jest pod opieką Senackiej Komisji Środowiska i tam, mając i doświadczenie i pewną zdobytą już pozycję, będę go ciągnął dalej.

to temat chyba najwdzięczniejszy, bo dotyczy przyszłych siedlisk jerzyków w nowoprojektowanych i nowobudowanych domach mieszkalnych, obiektach użyteczności publicznej, szkołach itd. Jak dotychczas tylko kilka razy udało mi się natrafić na projektowane siedliska dla jerzyków. Wiedzy na ten temat Politechniki nie przekazują studentom, Stowarzyszenie Architektów Polskich tym tematem się nie zajmuje, podobnie jest w Stowarzyszeniach Inżynierów Budownictwa. Temat jest dlatego wdzięczny, bo nie znany, do zagospodarowania i w perspektywie do zrobienia czegoś naprawdę dobrego dla jerzyków: wykonania najlepszych i nowoczesnych siedlisk dla jerzyków – na miarę XXI wieku. Tu wszystko stoi otworem, trzeba tylko chęci i woli do działania. Sukcesy są pewne.

Jerzyk całe swoje dorosłe życie spędza w powietrzu ale czasem musi się schronić przed deszczem, burzą, wichurą czy chłodem i przede wszystkim musi wysiedzieć i wykarmić pisklęta. Zatem siedlisko musi mieć dogodny dolot i znajdować się tak wysoko by młode jerzyki mogły bezpiecznie opuścić siedlisko i rozpocząć pierwszy samodzielny lot. Jerzyki nie uczą się latać tak jak wszystkie inne ptaki, potrafią rozpocząć lot gdy tylko wyrosną im lotki i sterówki i osiągną odpowiednią masę ciała.

Siedlisko musi zapewniać jerzykowi bezpieczeństwo przeżycia i odchowania młodych. Wymiary jerzyka to długość 16 – 18 cm oraz rozpiętość skrzydeł 40 – 44 cm. Masa ciała jerzyka to ok 55 g. Te dane wyznaczają minimalne wymiary siedliska i wymiar otworu wlotowego. Jerzyk potrafi zmieścić się w tak małej szczelinie, że wydaje się to aż nieprawdopodobne, jednak trudno z takiego siedliska oczekiwać sukcesów lęgowych. Bezpieczny otwór wlotowy powinien mieć wymiary 2,8 x 6,5cm. Wymiary skrzynki lęgowej zapewniającej jerzykowi dobre warunki rozwoju to 20x25x40 cm (minimalne wymiary zewnętrzne). W mniejszych skrzynkach jerzyk też się osiedli i wyprowadzi młode, jednak skrzynka powinna być dostosowana do rozmiarów jerzyka. Otwór wlotowy umieszcza się kilka cm nad podłogą w długiej ścianie i blisko ściany bocznej.

Jerzyki są ptakami innymi niż wszystkie. Zamiast strzec pilnie swego terytorium, lubią wspólnie łowić owady, latając całymi zwartymi gromadami. I tak samo lubią mieszkać obok siebie. Do pojedynczej skrzynki czy innego siedliska jerzyk raczej się nie sprowadzi. O tym nie można zapomnieć wybierając miejsce dla jerzyków.

Siedlisko jerzyka oprócz odpowiednich wymiarów i położenia musi zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne. Co to znaczy? Siedlisko jerzyka nie może być narażone na zalanie przez deszcz. Nie może być narażone na szybkie zmiany temperatury. Jerzyki często osiedlają się od strony północnej lub wschodniej.

Jerzyki trudno jest „namówić” do osiedlenia się w nowym miejscu. Przykładem miejsca, który wydaje się być bardzo dobrym, a które rzadko jest zasiedlane, są skrzynki lęgowe w wieżach budowanych specjalnie dla jerzyków. Tu przychodzi z pomocą nazwa jerzyka w języku niemieckim: Mauersegler, czyli „żeglarz po murze”. Mam swoją hipotezę wynikającą z wieloletniej obserwacji jerzyków. Gromada jerzyków lecąc wzdłuż ściany domu płoszy siedzące na niej owady. Za następnym przelotem, zwykle po 10 – 15 sekundach jerzyki chwytają te owady. Jerzyk codziennie przelatuje ok 1000 (tysiąc) kilometrów i zjada kilka do kilkunastu tysięcy owadów. Zatem owa ściana jest jerzykom niezbędna żeby wyżywić siebie i pisklęta. Przy wieży takiej ściany niema.
Gdy podsumujemy te wymagania to dojdziemy do wniosku, że najlepszymi siedliskami jerzyków są otwory maczulcowe (otwory po rusztowaniach) w starych budowlach a więc w basztach i murach obronnych, na ścianach średniowiecznych kościołów i zamków. Tam jerzyki osiedlały się od setek lat.
Dobrymi siedliskami są stropodachy zaopatrzone w odpowiednie otwory wlotowe a od wewnątrz w wygrodzone siedliska. To są miejsca w których jerzyki żyją od kilkudziesięciu lat i które zostały uznane w 2008 roku przez Ministra Środowiska za naturalne siedlisko jerzyków w Polsce.
Skrzynki lęgowe jeśli mają spełnić wszystkie wymagania powinny być umieszczone pod okapem dachu lub wbudowane w warstwę ociepleniową. Trwałość drewnianych skrzynek lęgowych to zaledwie kilka lat. Skrzynki powinny mieć możliwość otwarcia jednej ściany by umożliwić okresowe czyszczenie – co 2, 3 lata. Trwalsze są skrzynki z trocinobetonu lub w postaci pustaka. Są jednak ciężkie i wymagają solidnego zamocowania. To są podstawowe „życzenia jerzyków” by chciały się osiedlić, przemyślmy co naprawdę możemy dla nich zrobić.